De uitslag, dat is een ingewikkeld verhaal

De verkiezingen op 16 maart a.s. zijn spannend voor de deelnemende partijen en raadsleden. Aan het einde van de avond is er pas een beetje duidelijkheid.

Wat vooraf ging: om mee te mogen doen aan de verkiezingen moeten partijen en kandidaten door nogal wat bureaucratische hoepels springen.

Maar dan heb je ook wat: een fors, grijs stembiljet met – zoals het er momenteel naar uitziet – in Meierijstad tenminste tien partijen.

16 maart

Vanwege corona worden de verkiezingen uitgesmeerd over drie dagen. De stembussen sluiten woensdag 16 maart om 20 uur. Waarna het tellen begint.

Zo rond een uur of elf, twaalf is er een voorlopige uitslag. Die beperkt zich tot het aantal zetels per partij en gaat nog niet over de kandidaten. Twee dagen later is het allemaal pas officieel – het komt met regelmaat voor dat de uitslag dan afwijkt van wat de burgemeester die woensdag ervoor door de microfoon schalde.

Wat de uitslag zo ingewikkeld maakt, zijn de zogeheten restzetels. Schenk even wat in, laat uw nek masseren, knak uw vingerkootjes en concentreer u op wat er nu volgt.

Kiesdeler

De gemeenteraad van Meierijstad heeft vanaf maart 37 zetels. Stel dat er 37.000 mensen gaan stemmen. De kiesdeler is dan duizend. En stel dat, hoe is het mogelijk, er 37 kandidaten zijn die ieder duizend stemmen krijgt. Een hartstikke duidelijke uitslag.

De praktijk is echter een stuk ingewikkelder.

We houden voor het gemak even het aantal van 37.000 stemmen en 37 zetels aan. In dat geval bekijkt het Stembureau welke partijen er allemaal minstens duizend stemmen kregen. Die worden verdeeld. Daarna komen partijen aan de beurt die ook de grens van tweeduizend aantikten. Dan drieduizend. En zo verder.

Er komt een moment dat geen enkele partij nog genoeg stemmen heeft om de sprong naar nog eens duizend te maken. Op dat moment zijn er nog wel een berg niet verdeelde stemmen en een of meer onbemande zetels.

Restzetels

Het Stembureau kijkt dan op welke partij de meeste nog niet uitgebrachte stemmen zijn gegaan. ‘Verrek, ik tel er 900 voor Hart!’ Hupsakee, een restzetel voor Hart.

Dan gaat de blik naar het hoogste stapeltje stemmen dat dan overblijft. ‘700 voor de SGP!’ Restzetel voor de SGP. (En nee, die partij doet vast niet mee.)

Dat verdelen gaat door tot dat alle restzetels zijn verdeeld. Dus tot alle 37 stoelen zijn bezet.

Voorkeursstemmen

Maar dan weten we nog niet welke mensen die zetels gaan bezetten. Het meest logische antwoord: we werken per partij de kandidatenlijst af vanaf nummer 1 tot en met het nummer dat overeenkomt met het aantal behaalde zetels. SGP zes zetels? Dan de eerste zes van de lijst van die partij.

Nee dus, zo gaat dat niet.

Allereerst wordt de voorkeursdrempel bepaald. Dat is 25% van het aantal stemmen dat overeenkomt met één zetel. In het geval van de door ons bedachte opkomst van 37.000 stemmen, verdeeld over 37 zetels, is de kiesdeler duizend en een zetel met voorkeursstemmen dus (25% van duizend =) 250 stemmen.

Een kandidaat met 250 stemmen heeft recht op een zetel – ook als de partij twee zetels haalde en de betrokkene op nummer 12 op de lijst staan. Vanzelfsprekend heeft zo iemand niks aan die 250 stemmen als de partij als geheel te weinig kiezers trok om in de raad te komen. ‘Knap, die 250 zetels. Maar je partij haalde als geheel maar 260 stemmen. Doei!’

Overigens is geen enkele kandidaat verplicht om ook daadwerkelijk de gegunde zetel op te eisen. Hier en daar proberen partijen daar voor de verkiezingen intern afspraken over te maken. ‘We hebben jou niet voor niets op 12 gezet, Karel. Teken hier dat je die plek respecteert, ook al haal je 250 stemmen.’ Zo’n verklaring verliest het van de Kieswet. 

Als alle zetels en kandidaten bekend zijn, volgt er een gemeenteraadsvergadering waarop alle dames en heren worden geïnstalleerd. Die vijftien van Hart (grapje, mensen, grapje) en de anderen.

Wat er daarna gebeurt, vertellen we morgen in de derde en laatste aflevering. De aflevering van gisteren is hier te lezen. Nog meer lezen over hoe lokale politiek werkt? Lees ‘Zo werkt politiek’.

De foto bij dit artikel is gemaakt tijdens de campagne voor de verkiezingen van 2016: Lambèr Gevers in gesprek met een verslaggeefster Van TV Schijndel. Lambèr stond op nummer 2 van de kandidatenlijst, maar had net zo goed op nummer 10 kunnen staan: hij had voldoende voorkeursstemmen voor zijn zetel.