vrijdag
3 mei
Onderhandelingen van de Vereniging Nederlandse Gemeenten met het kabinet leiden ertoe dat het Rijk niet in 2026, maar al in 2025 gaat beknibbelen.
Dat hoorde Laurens van Voorst, gemeenteraadslid van Hart, van Leonard Geluk, directeur van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Laurens woonde een gisteren haastig bedacht, georganiseerd en diezelfde dag gehouden online bijeenkomst bij voor raadsleden.
De opkomst was met negentig volksvertegenwoordigers uit heel het land mager. En dat terwijl het onderwerp voor raadsleden zeer wezenlijk is: hoeveel geld hebben gemeenten de komende jaren te besteden? Antwoord: niet bijster veel.
Mee ademen
De belangrijkste oorzaak is dat het kabinet op een andere manier het zogeheten gemeentefonds gaat vullen. Gebruikelijk is dat het fonds elk jaar ‘mee ademt’ met de rijkskas. Groeit de kas, dan krijgen gemeenten meer geld en moet er worden bezuinigd, dan bezuinigt het fonds mee.
Dat is onhandig, want gemeenten weten zo nooit waar ze aan toe zijn. En dus besloot het, inmiddels demissionaire, kabinet dat de koppeling met het rijksgeld los wordt gelaten. Vanaf 2026 zou er een soort van vast bedrag komen. En o ja, dat bedrag zou naar verwachting fors lager zijn dan voorheen.
2026 wordt sindsdien in kringen van het openbaar bestuur het ravijnjaar genoemd. Dat ravijn is voor alle gemeenten een ramp, maar vooral voor die gemeenten die nu al niet rond komen. Tijdens de laatste ledenvergadering van de VNG regende het aan moties. Ze komen er samengevat op neer dat de VNG het niet moet pikken en moet onderhandelen met het kabinet.
‘Allerminst geruststellend’
Die onderhandelingen zijn gevoerd en VNG-directeur Geluk presenteerde gisteren de voorlopige resultaten. Voorlopige, want de leden van de vereniging moeten er nog mee instemmen. Het is nog maar de vraag of dat gebeurt. ‘Het is allerminst geruststellend’, stelde een VVD-raadslid uit Asten.
Of ze haar partijgenoten in het kabinet maar even wil bellen.
Voor we gaan uitleggen wat de VNG eruit sleepte, is het goed te melden dat gemeenten samen ruim € 68 miljard aan inkomsten hebben en dat ruim € 40 miljard daarvan voor rekening van het gemeentefonds komt. Dat fonds is dus cruciaal voor gemeenten om te doen wat ze doen.
Hart heeft de begroting 2024 van Meierijstad er nog even bij gepakt: de gemeente verwachtte € 284,7 miljoen te ontvangen en daarvan komt € 156,4 miljoen (54,9%) van het gemeentefonds.
Schaalvergroting
Om met het goede nieuws te beginnen: één specifieke maffe korting op het fonds wordt geschrapt. Het betreft de opschalingskorting – die is ooit bedacht omdat ‘Den Haag’ fantaseerde dat gemeenten net zo lang zouden fuseren tot ze allemaal minstens 100.000 inwoners tellen. En die schaalvergroting zou de boel op lokaal niveau zo enorm efficiënt maken dat er € 675 miljoen per jaar bezuinigd kon worden op het gemeentefonds.
Kul. Niet alleen leiden fusies helemaal niet tot besparingen, de ondergrens van 100.000 inwoners is al lang losgelaten. Die korting is er in 2025 nog, maar wordt daarna opgeheven.
Ook positief: er komt extra geld voor de Wmo. Het geld daarvoor groeide elk jaar mee met de inflatie, maar de vergrijzing groeit harder. In ruil voor die verhoging, moeten gemeenten beloven dat ze het Wmo-geld niet op de grote hoop gooien. ‘Er komt een hek om heen’, noemde Geluk dat. Oormerken noemt de rest van Nederland het.
Verder komt er sowieso extra geld voor de zorgkosten die gemeenten maken. En terecht, want de rijksoverheid heeft samen met allerlei andere clubs bedacht dat gemeenten meer zorgtaken krijgen. In 2026 komt er € 75 miljoen beschikbaar en die pot wordt daarna drie jaar lang extra gevuld. In 2029 krijgen gemeenten samen € 300 miljoen.
Uitkeringen
Tot genoegen van Hart komt er een einde aan de, wat formeel heet, specifieke uitkeringen (SPUK). Er zijn wel tweehonderd van die uitkeringen en gemeenten moeten die jaar op jaar aanvragen en er verantwoording over afleggen.
Met name de kleine gemeenten hebben het er helemaal mee gehad. Ze krijgen, omdat ze nu eenmaal klein zijn, relatief weinig geld. Maar de aanvraag en de verantwoording door de duurbetaalde accountant kosten bijna net zo veel als bij grote gemeenten. Het gevolg: zo nu en dan gaat de helft van een, bijvoorbeeld, Boekelse SPUK op aan de administratieve rompslomp. De oplossing, bedachten VNG en kabinet: al het SPUK-geld wordt gewoon bij het gemeentefonds gevoegd.
Prijs betalen
‘Maar we moeten voor dit alles wel een prijs betalen’, aldus Geluk. En wat voor een prijs. Omdat de koppeling, dat mee ademen zeg maar, blijft bestaan én omdat voor de komende pakweg vijf jaar magere tijden zijn bedacht, krimpt het fonds. Volgend jaar zelfs met € 1,324 miljard.
En dan heeft het kabinet al handje klappend bedongen dat er voor 2025 eenmalig een korting van € 675 miljoen komt. Vanaf 2026 zou er weer extra worden geïnvesteerd in dat fonds, maar dat is een cadeautje van niks – van die extra’s moeten namelijk de bezuinigingen als gevolg van dat mee ademen af worden getrokken.
Ingewikkeld? Nogal ja. Caroline van der Plas, beticht van gebrek aan financiële kennis, mag Laurens bellen voor een uitleg met streepjes tussen de lettergrepen. Of ze belt VNG-baas Geluk. Die kan het ook goed uitleggen.
Hart wacht met belangstelling de informatie af die het college voor de zomervakantie geeft over de financiële verwachtingen voor volgend jaar.
